De Worm, grensrivier in Kerkrade / Herzogenrath en Landgraaf / Übach-Palenberg

Inleiding met een korte inhoudsomschrijving
Jean woonde jarenlang aan deze grensrivier en maakte mee, dat het vroeger een smerige, zwarte beek was, zonder leven. Opgravingen, o.a. van een stenen bijl, toonden aan dat er sinds de oudste tijden mensen in het Wormdal geleefd moeten hebben. Geen wonder, water is een van de allereerste levensbehoeften van mens en dier. Toen was er helder water, waarin vele vissoorten zwommen. De grond langs de beek was vruchtbaar, kortom het was er goed toeven.
Hoe is dat veranderd in de voorlaatste eeuw. Niet alleen de industrie en de mijnen vervuilden de Worm, ook het afval van de mens veranderde het eens zo schone riviertje in een open riool. Gelukkig kwam op zekere dag het milieubesef. Waterzuivering werd het parool, de mijnen sloten en zie, de ‘patiënt’ knapte zienderogen op.
Hoe anders ziet het Wormdal er nu uit in onze dagen? Zelfs een vergelijking met de Geul mogen we maken. De natuur is veranderd in een prachtig landschap, waarin het leven goed is is. Veel mensen bezoeken ons mooie gebied en willen wel wat meer te weten komen over deze streek. Dat was voor Jean het sein om, na gedegen onderzoek, dit boek te schrijven. Hij neemt ons bij de hand op een ontdekkingstocht vanaf de bronnen in Duitsland tot waar de Worm uitmondt in de Roer. Daarbij schetst hij het leven aan beide zijden van onze beek. Hoe het was, wat er gebeurde, hoe de mensen er leefden, wat hen bezig hield en nu nog houdt. Dat zijn enkele van de uitgangspunten van de schrijver. Onze Worm is een grensrivier, vanaf Haanrade tot voorbij Rimburg, maar geen echte grens meer zoals vroeger tussen ons land en Duitsland. Dat was absoluut anders. Gelukkig zijn de tijden veranderd. De mensen van beide kanten ontmoeten elkaar, werken samen om er iets moois van te maken.
In het laatste hoofdstuk tot voorbij Rimburg, waar de rivier ons land verlaat, bezoeken we nog een mooi stukje van de stad Übach-Palenberg.

Hoofdstuk 1. Carboon in het Wormdal
De allereerste steenkoolmijnen in Europa lagen in het Wormdal nabij Herzogenrath. Hier kwam steenkool aan de oppervlakte. De overblijfselen zijn nog te bezoeken.

Hoofdstuk 2. De watermolen van Baalsbruggen
Bij grenspaal 238 komt de Worm ons land binnen. De watermolen behoorde vanaf 1106 toe aan het klooster van Rolduc, de enige Nederlandse abdijmolen. Met een terugblik en de huidige toestand.

Hoofdstuk 3. Nivelstein / Sandwerke / Worm-Wildnis
Nivelstein wordt reeds in 1117 in de annalen vermeld. De plek is later bekend geworden door het zilverzand en de zandsteen, die de Romeinen al gebruikten. Veel Middeleeuwse bouwwerken zijn ook van Nivelsteiner zandsteen opgetrokken.

Hoofdstuk 4. Het Wormdal in Haanrade
Door de Worm niet ‘recht te trekken’ in Haanrade, is het meanderende karakter gebleven. Hierdoor is een ongerept natuurgebied ontstaan, waar o.a. de ijsvogel en de bever zijn gesignaleerd.

Hoofdstuk 5. Finkenrath, verdwenen, maar niet vergeten
Door annexatie na de oorlog van Finkenrath is intensievere mijnbouw gepleegd, waardoor de huizen verzakten en afgebroken moesten worden. Slechts een kastanjeboom en een herinneringsmonument herinneren nog aan het bestaan van dit gehucht.

Hoofdstuk 6. Sagen, mythes en sterke verhalen langs de Worm
Heksen, spoken, kabouters, weerwolven. Ze komen aan bod, net als het bekendste spook van Rimburg, de Kollever Jónkfer, die in de beemden langs de Worm op zoek is naar haar geliefde prins. Die had voor geld en goed zijn ziel verkocht aan de duivel.

Hoofdstuk 7. Kasteel Rimburg
Trotse burcht in het Wormdal. Gebouwd op Romeinse resten. Roofridders bouwden rond 1300 een stenen kasteel. Er volgen woelige tijden voor de ‘Heerlijkheid Rimburg’. Wat is er nog over van vroeger? Het kasteel ligt nu op Duits grondgebied. Recente foto’s tonen de lezer, wat nog over is van de vergane glorie.

Hoofdstuk 8. De molens van Rimburg
Het water van de Worm had een flinke kracht en stuurde veel molens aan. In Rimburg lagen er twee, tegenover elkaar aan de Worm. Hier werd graan gemalen en olie ’geslagen’. De molen aan de kasteelkant bezit nog de maalinstallatie, maar die werkt niet meer.

Hoofdstuk 9. Op de brug, op de grens
Hoe komen we aan de naam van Rimburg? ‘Dorp aan de grens’? Op de brug was een grensovergang. Grenzen nodigen uit tot smokkelen. Dat gebeurde in hevige mate en vandaag de dag vinden hier nog criminele activiteiten plaats, ook al bewaken de schildpadden ‘Hoebel’ (Nl) en ‘Knoebel’ (Dld) de grens.

Hoofdstuk 10. De Siegfriedlinie, de doorbraak naar vrede
Het nietige Rimburg speelde een cruciale rol op het einde van WO II. Hier vond een eerste doorbraak door de Siegfriedlinie plaats met als doel om de stad Aken in de tang te nemen. Met ter verduidelijking veel foto’s, kaartjes, tekeningen enz.

Hoofdstuk 11. De Via Belgica
Deze belangrijke Romeinse weg van Keulen naar Boulogne-Sur-Mer kruiste de Worm in Rimburg met een brug. Opgravingen rond 1930 en later leverden het bewijs. Hier lag een vicus (dorp). Qua ouderdom kan Rimburg zich meten met Heerlen en Maastricht. Daar mogen de mensen van Rimburg best wat trotser op zijn!

Hoofdstuk 12. Een tocht naar Zweibrüggen

Voorbij grenspaal 239 bereiken we via het voetpad langs de Worm het ‘Naherholungsgebiet’ met de restanten van een Romeins badhuis. We vervolgen de weg naar het voormalige jachtslot van Zweibrüggen en eindigen onze tocht in het ‘Willy Dohmenpark.

De presentatie van het boek
De ‘doop’ vond op vrijdag 11 juli 2014 plaats in een bomvolle zaal van Gemeenschapshuis d’r Eck in Rimburg. In een afwisselend programma met muziek van Alfo van Dijk en het Victoria-Koper-Kwintet genoot men van voordrachten van de auteur zelf, een dia-klankbeeld over de Worm en het boek door Pierre Logister en als laatste was er vlaai en verse koffie, aangeboden door het Waterschap Maas & Roer, de zogenaamde peetouders van de Worm.

Het eerste exemplaar werd uitgereikt aan de kasteelvrouwe, mevr. M. von Brauchitsch-Hermans. Dit omdat de bewoners van het kasteel al eeuwenlang een speciale band hebben met het dorp. Verdere exemplaren waren er voor Harry Leunessen, wethouder van Landgraaf en Jo Schiffelers van de Heemkundevereniging, die deze uitgave mogelijk had gemaakt. Verder waren er boeken voor o.a. Harry Mulders als begeleider van de editie, presentator Albert Verreck en andere vrijwilligers.

Er werden die avond zo veel boeken verkocht, dat een tweede druk noodzakelijk bleek. Deze uitgave in de serie ‘Ken Landgraaf ‘ nr. 17 werd een groot succes, dit had men niet verwacht (uitverkocht). Ofschoon er nog veel navraag naar is, wordt het boek niet meer herdrukt.